Probierz do prochu (siłomierz prochowy), koniec XVIII w., stal, drewno, długość 15, 5 cm.
Przyrząd w kształcie pistoletu, z zamkiem skałkowym typu francuskiego. Lufa kalibru 4,6 mm, zamknięta „korkiem”, który został umocowany na sprężynie. Ta zaś pokazywała po wystrzale, na specjalnym mierniku w kształcie koła, siłę uwolnioną przez proch (skala od 0 do 24). Kolba drewniana z ozdobami w formie roślinnych reliefów z wyrytą ręcznie inskrypcją „2. P. A. K.”
Probierze do prochu, zwane również siłomierzami czy też z francuska „éprouvette à poudre”, służyły do ustalania mocy substancji miotającej. Proch czarny (dymny) używany do XIX w. był mieszaniną saletry potasowej, węgla drzewnego i siarki w odpowiednich proporcjach. Taki proch różnił się siłą miotającą, czasami dość znacznie, stąd należało sprawdzić jakość mieszanki. Wyniki porównywane były z innym rodzajem wcześniej próbowanego prochu. Ze względu na to, że takie różnice stanowiły w tamtych czasach spore zagrożenie dla strzelającego z broni palnej, zaczęto stosować probierze do prochu. Przyrząd ten wymyślił w 1578 r. Boné, zaś w 1627 r. do użytku wprowadził ulepszoną wersję probierza Fortenbach. W taki sprzęt wyposażone zostały arsenały i prochownie, kupowali je również rusznikarze, a także indywidualni użytkownicy broni palnej. „Éprouvette à poudre” przybierały rozmaite kształty i konstrukcje (np. moździerzy) oraz różne parametry. Najpopularniejsze były jednak probierze-pistolety – poręczne, nieduże i dzięki temu bardziej praktyczne.
Rafał Kocoł
Francuski probierz prochowy z 1780 r. Źródło: catawiki.com
Rycina Louis-Jacques Goussier z XVIII w. przedstawiająca probierze moździerzowy i pistoletowy używane podczas produkcji prochu. Źródło: wellcomecollection.org
Przekrój probierza moździerzowego. Źródło: Louis Figuier, Les Merveilles de la science ou description populaire des inventions modernes, Paryż 1867.
Części składowe probierza prochowego.
Składniki czarnego prochu.
Czarny proch.