LUKSUS W SKALI MIKRO. Ceramika półmajolikowa z nowożytnego ośrodka garncarskiego w Miechocinie

Wiosną 2025 roku Muzeum Okręgowe w Rzeszowie rozpoczęło realizację projektu „LUKSUS W SKALI MIKRO. Ceramika półmajolikowa z nowożytnego ośrodka garncarskiego w Miechocinie”, którego realizacja możliwa była dzięki uzyskanemu dofinansowaniu w ramach programu rządowego MKiDN „Ochrona zabytków archeologicznych” (umowa nr 108752/25/FPK/NID). Obecnie, trwają prace zmierzające do zamknięcia i zakończenia I etapu zadania (analizy specjalistyczne i katalog źródeł).

Podstawowym celem projektu było opracowanie wyników badań archeologicznych prowadzonych w latach 60. XX wieku na terenie nowożytnego ośrodka garncarskiego w Miechocinie (obecnie dzielnica Tarnobrzega). Przedsięwzięcie to ma szczególne znaczenie z dwóch powodów. Po pierwsze, jest to jedyne w Polsce miejsce, gdzie odkryto bezpośrednie dowody produkcji wyrobów w typie półmajoliki, w tym piece garncarskie. Po drugie, badania dostarczyły ogromnej liczby unikatowych zabytków zaliczanych do tzw. ceramiki angobowanej – ponad 50 000 fragmentów. Ich opracowanie stanowi istotny wkład w dyskusję nad genezą tego rodzaju ceramiki w Polsce.

Wytwórczość określana dziś mianem ceramiki miechocińskiej obejmuje wyroby wyjątkowo charakterystyczne, unikatowe i wysoko wyspecjalizowane. Ich ornamentyka nawiązuje do konwencji włoskiej majoliki oraz ceramiki bliskowschodniej, zwłaszcza tureckiej; w Polsce nie mają one bezpośrednich odpowiedników. Prezentowane zabytki ukazują wysoki poziom artystyczny oraz bogactwo dekoracji – od stylizowanych ornamentów roślinnych, poprzez motywy geometryczne, po przedstawienia figuralne.

Założenia projektu obejmowały skatalogowanie materiałów i ich graficzną prezentację oraz umieszczenie stanowiska w kontekście historii Tarnobrzega i okolic, a także jego tła geomorfologicznego. Ważnym elementem działań były również badania fizykochemiczne ceramiki oraz analiza izotopowa zawartego w niej strontu. Tak szeroki zakres prac wymagał zaangażowania interdyscyplinarnego zespołu specjalistów z różnych dziedzin nauki (archeolodzy, geomorfolodzy i geolodzy, historyk, laboratoria specjalistyczne). Prace projektowe wniosły do interesującego nas zagadnienia szereg cennych informacji, ale stawiają również nowe pytania i problemy badawcze.

Uzyskane wyniki badań (analizy fizyko-chemiczne ceramiki, opracowania geomorfologiczne i historyczne), a także kompletna baza źródłowa (katalog), będą kluczowe na kolejnym etapie prac, planowanym już poza finansowaniem ministerialnym w 2026 roku. Etap ten zakłada merytoryczne opracowanie materiałów – wykonanie analiz typologiczno-stylistycznych, statystycznych i chronologicznych – którego efektem będzie publikacja naukowa. Działania te zostaną sfinansowane ze środków Województwa Podkarpackiego.